نویسنده: سحر خوش‌گفتار ملیح
جمع‌خوانی داستان کوتاه «خواهرها۱»، نوشته‌ی جیمز جویس۲
جیمز جویس نویسنده و شاعر برجسته‌‌ی ایرلندی، یکی از چهره‌های تأثیرگذار و ماندگار ادبیات مدرن قرن بیستم است. او در ۲ فوریه‌ی ۱۸۸۲ در دوبلین به دنیا آمد و بیشتر عمرش را در خارج از ایرلند گذراند. یکی از آثار مهم و ویژه‌ی او مجموعهی داستان‌‌های کوتاه «دوبلینی‌ها»ست که در سال ۱۹۱۴ منتشر شد. این مجموعه شامل ۱۵ داستان کوتاه است که زندگی و مشکلات مردم دوبلین را در اوایل قرن بیستم به تصویر می‌کشد. جویس که عاشق طراحی معماهای پیچیده در آثارش بود، لایه‌های زیرین داستان‌هایش پر از ابهام و نماد است؛ ابهاماتی که هنوز برای بسیاری از منتقدان ناشناخته و موردبحث هستند. او با مجموعه‌داستان «دوبلینی‌ها» که با نگاهی دقیق و عمیق به مسائل اجتماعی و روانی پرداخته، تأثیر عمیقی بر ادبیات مدرن گذاشته. جویس با مهارت در توصیف جزئیات و استفاده از نمادهای پنهان و باکمک تکنیک‌های نوشتاری خارق‌العاده‌ی خود، توانسته دنیایی واقعی و ملموس از دوبلین و ساکنانش خلق کند که همچنان خوانندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اولین داستان مجموعهی «دوبلینی‌ها» داستان «خواهرها»ست. در این داستان، نویسنده به بررسی عمیق زوال و بحران‌های درونی فردی و اجتماعی پرداخته و دراین‌میان، تضاد میان مذهب و مدرنیته را به‌وضوح نمایان کرده. جویس با استفاده از نمادهای قوی و تصاویری از فساد، پوسیدگی و فروپاشی، تصویری پیچیده از تأثیرات مذهب درحال‌افول و ورود مدرنیته به جامعه‌ی دوبلین ارائه داده. این داستان به‌ویژه ازطریق شخصیت پدرفلین و وقایع پیرامون او، چالش‌های روانی و اجتماعی ناشی از تغییرات فرهنگی و مدرن را مورد توجه قرار داده. درادامه، به تحلیل نمادهای مهم اشاره‌شده در داستان و نقش آن‌ها در تصویرسازی کشمکش میان مذهب و مدرنیته می‌پردازیم:
۱. شکسته شدن جام مقدس: که پدرفلین از آن در کلیسا استفاده می‌کرد، یکی از نمادهای اصلی است.
“It was that chalice he broke… That was the beginning of it.”
در متن انگلیسی داستان از واژه‌ی Chalice استفاده شده نه از واژه‌ی Cup و این به‌خاطر اهمیت مذهبی این واژه است. شکسته شدن جام مقدس نمادی از فروپاشی ایمان و فساد معنوی است. این حادثه نقطه‌ی شروع زوال روحی و روانی پدرفلین است. جام مقدس، به‌عنوان نماد مقدسات مذهبی، نشان‌دهنده‌ی از دست دادن قداست و نشانه‌ای از بحران درونی کشیش است. درمقابل، این حادثه می‌تواند نمادی از ورود مدرنیته و تأثیر آن بر ساختارهای سنتی مذهبی باشد؛ جایی که ارزش‌های قدیمی شروع به فروپاشی می‌کنند و باید با مفاهیم جدیدتری جایگزین شوند.
۲. مرگ: جویس از تصاویر مرگ و پوسیدگی برای نمایش زوال و فساد استفاده می‌کند.
“He looked… like a yellow waxen image.”
توصیف چهره‌ی زرد و مومی پدرفلین پس از مرگ نمادی از فساد جسمی و روحی است. رنگ زرد معمولاً به بیماری و پوسیدگی اشاره دارد، که در این‌جا به زوال اخلاقی و معنوی پدرفلین مربوط می‌شود. این تصاویر می‌توانند نمایانگر شکست مذهب درمقابله با چالش‌های دنیای مدرن و ورود بیماری‌ها و مشکلات ناشی از آن باشند. درمقابل، مدرنیته می‌تواند این نشانه‌ها را به‌عنوان ضرورت تغییر و تحول در سیستم‌های قدیمی تفسیر کند.
۳. خواب‌های پسر: که در داستان توصیف شده‌اند نمادی از ناخودآگاه و ترس‌های نهفته‌ی او هستند.
“I found it strange that neither I nor the day seemed in a mourning mood and I even felt annoyed at discovering in myself a sensation of freedom as if I had been freed from something by his death.”
این خواب‌ها که حاوی تصاویری از مرگ و ناراحتی‌اند، نمایانگر تأثیر عمیق مرگ پدرفلین بر ذهن اوست؛ نمادی از ترس‌ها و نگرانی‌های نهفته‌ی درونی او که با مرگ پدرفلین تشدید می‌شوند و می‌تواند بیانگر چالش‌های نسل جوان در مواجهه با تغییرات فرهنگی و ارزشی ناشی از ورود مدرنیته باشد. از دیدگاه مذهبی، این خواب‌ها نشانه‌ای از نیاز به حفظ ارزش‌های سنتی و مذهبی است، درحالی‌که مدرنیته می‌توانند این خواب‌ها را به نیاز به آزادی و رهایی از دست نهادهای قدیمی تعبیر کند.
۴. شخصیت پدرفلین: نمادی از نهاد مذهبی فاسد و ازدست‌رفته است. اتفاق بدی که برای او افتاده نوعی فروپاشی روانی است که منجر به ناتوانی او در انجام وظایفش شده.
“But no longer could he preach or be of any use in his old parish.”
ناتوانی پدرفلین در ادامه‌ی انجام وظایف مذهبی خود نمادی از زوال و سقوط ارزش‌های مذهبی و نهادهای دینی است و رفتارهای عجیب‌وغریب و کم‌توانی‌اش نشان‌دهنده‌ی فساد داخلی و فروپاشی روحی و روانی او. این ناتوانی می‌تواند به فشارهای ناشی از تغییرات و چالش‌های مدرنیته نسبت داده شود. از دیدگاه مذهبی، نشانه‌ای از چالش‌ها و آزمون‌های روحانی است که نیاز به تقویت ایمان و تقوا دارد، اما مدرنیته آن را نمادی از فساد و بی‌کفایتی نهادهای مذهبی می‌داند که نمی‌توانند با سرعت تغییرات دنیای مدرن هماهنگ شوند.
۵. خواهرها: خواهرهای پدرفلین نمادی از مراقبت و حفاظت هستند، اما ناتوانی آن‌ها در کمک به برادرشان به ناتوانی جامعه در رسیدگی به مشکلات عمیق‌تر اشاره دارد.
“They were such patient creatures.”
خواهرهای پدرفلین که باصبروبردباری از او مراقبت می‌کنند، نمادی از جامعه‌ای هستند که به‌رغم تلاش‌هایش، قادر به حل مشکلات عمیق و ریشه‌دار نیست. ناتوانی آن‌ها در جلوگیری از زوال پدرفلین نشانی از ناتوانی اجتماعی و فرهنگی در مواجهه با بحران‌های درونی دارد؛ که از دیدگاه مذهبی نیازمند همدلی و کمک متقابل است، اما مدرنیته آن را نشان‌دهنده‌ی ناکارآمدی سیستم‌های مذهبی و اجتماعی در رسیدگی به مسائل واقعی می‌داند.
به‌طور خلاصه داستان «خواهرها» ازطریق نمادها و با اشاره به جزئیات پنهان در سطرسطر داستان، تصویری پیچیده و چندلایه از جامعه‌ی دوبلین و زوال ارزش‌های مذهبی و اخلاقی آن ارائه و به خوانندگان این امکان را می‌دهد که به لایه‌های عمیق‌تری از مفاهیم اجتماعی و روانی داستان دست یابند. این داستان می‌تواند به‌عنوان نمایشی از رویارویی مذهب و مدرنیته تفسیر شود. ازیک‌سو، نمادها و تصاویر نشان‌دهنده‌ی زوال و فساد نهادهای مذهبی هستند و نیاز وضع موجود زمان داستان به حفظ ارزش‌های سنتی و ازسوی‌دیگر، مدرنیته و تغییرات ناشی از آن چالشی برای ساختارهای قدیمی و ضرورت و نیاز به تحول و تطبیق با دنیای جدید. اتفاق بدی که برای پدرفلین افتاده فروپاشی روانی و از دست دادن توانایی انجام وظایف مذهبی است که نشانه‌ای از زوال عمیق‌تر ارزش‌ها و ساختارهای مذهبی در مواجهه با چالش‌های مدرنیته است.
۱. The Sisters (1914).
۲. James Joyce (1882-1941).