تهران- ایرنا- «علی‌اشرف درویشیان» نویسنده ایرانی که در چهارم آبان ماه جاری به علت بیماری درگذشت، همواره در داستان هایش نابسامانی های اجتماعی را به چالش می کشید. بسیاری درویشیان را قصه گوی فرودستان و روایتگر ناملایمات و محرومیت های مردم می دانند.
به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، درویشیان سوم شهریورماه سال ۱۳۲۰ در کرمانشاه به دنیا آمد. او در سال ۱۳۳۷ پس از گذراندن دوره دانشسرای مقدماتی کرمانشاه، ۸ سال در روستاهای کرمانشاه و گیلا‌نغرب آموزگار بود. در سال ۱۳۴۵ در دانشگاه تهران در رشته ادبیات فارسی و سپس تا کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی درس خواند و همزمان در دانشسرای عالی تهران تا رشته مشاوره و راهنمای تحصیلی پیش رفت.
وی در دوران حکومت پهلوی به دلیل فعالیت های سیاسی و نوشتن مجموعه داستان های «از این ولایت»، ۳ بار، به ترتیب در سال های ۱۳۵۰ ، ۱۳۵۱ و ۱۳۵۳ دستگیر و راهی زندان شد. از این رو بسیاری از فعالان حوزه ادبیات که با درویشیان هم دوره بوده اند از وی به عنوان چهره ای مبارز و ضد خفقان و سانسور یاد می کنند.
آثار علی اشرف درویشیان به زبان های فرانسه، آلمانی، انگلیسی، عربی، ترکی (استانبولی)، ارمنی، روسی، سوئدی، نروژی و فنلاندی ترجمه شده است. از آثار وی می توان به «آبشوران»، «فصل نان»، «همراه آهنگ های بابام»، «گل طلا و کلاش قرمز»، «ابر سیاه هزار چشم»، « روزنامه دیواری مدرسه ما»، «کی برمی گردی داداش جان»، «آتش در کتابخانه بچه ها»، «داستان های محبوب من (۶ جلد)»، «افسانه ها و متل های کردی»، «سال های ابری (۲ جلد)»، مجموعه ۲۰ جلدی «فرهنگ افسانه های ایرانی» با همکاری «رضا خندان»، «واژه نامه گویش کرمانشاهی»، «از این ولایت» و «قصه های آن سال‌ها» اشاره کرد.
غالب آثار درویشیان در حوزه کودکان است. درویشیان در این داستان ها با دستمایه قرار دادن احساسات، رویاها و افکار و چالش های کودکانه به تقبیح ناملایمات اجتماعی روزگار خویش می پردازد؛ از اینرو ادبیات درویشیان را می توان ادبیاتی به شدت متعهد دانست. درویشیان در مجموعه های از این ولایت و آبشوران به زندگی کودکان و روستائیان پرداخته است. این داستان ها دارای لایه هایی از رمانتیک اجتماعی و تلخ کودکانه همراه با جهت گیری ساده انگار هستند. کتاب های فصل نان و همراه آهنگ های بابام از دیگر آثار او درباره دوران کودکی است.
درویشیان، روز چهارم آبان ماه ۱۳۹۶، پس از یک دوره طولانی بیماری بر اثر نارسایی ریوی درگذشت.
گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، به منظور بررسی فعالیت درویشیان در حوزه ادبیات معاصر و ارزیابی سبک نویسندگی وی، به گفت و گو با «علی باباچاهی» شاعر، نویسنده، محقق و منتقد ادبی و «کاوه فولادی نسب» نویسنده، مترجم و مدرس داستان نویسی پرداخت.
علی باباچاهی: درویشیان؛ نویسنده محبوب و ارزشمند حوزه ادبیات عامه
درویشیان به دلایل مختلف، در کنار شهرت، نویسنده محبوبی در جامعه خود نیز بود. محبوبیت او هم به دلیل خلاقیت وی در آثار و تحقیقاتش بود و هم به دلیل ضمائم شخصیت هنری ایشان بود. او در کنار فعالیت ادبی خود فردی موثر و مبارز در کانون نویسندگان ایران به شمار می‌رفت و اگرچه بیش از همه از او به عنوان نویسنده کودکان یاد می‌شود اما در ادبیات خود به ویژه در دوران پهلوی همواره به بهانه کودکان به بازنمایی امور اجتماعی و آگاه‌سازی توده‌ها می پرداخت . این مشخصات حرفه‌ای باعث شد که درویشیان در جامعه از محبوبیت خاصی برخوردار شود و تنها در عرصه ادبیات فردی مشهور نبوده و محبوب نیز باشد.
بسیاری ادبیات درویشیان را ادبیات عامه می‌دانند اما این موضوع به معنای کم ارزش بودن ادبیات او نیست. اگرچه ادبیات درویشیان در حوزه ادبیات عامه می‌گنجد اما در ارزش‌گذاری بر روی آن نباید دچار اشتباه شد. اگر ادبیات عامه را ادبیاتی بدانیم که نویسنده آن، نویسنده ای فراگیر و شناخته شده در بین توده‌ها است، می‌توان ادبیات درویشیان را نوعی ادبیات عامه دانست. همچنین اگر منظور از قرار دادن درویشیان در رده نویسندگان ادبیات عامه این باشد که وی در زمره نویسندگان «آوانگارد» (خط شکن و پیشرو) قرار ندارد، باز هم بیراه نیست.
با این همه، فعالیت درویشیان در حوزه ادبیات عامه، توجیهی برای دست کم گرفتن یا ساده انگاشتن ادبیات وی نخواهد بود. «احمد محمود» هم در نویسندگی چنین خصوصیاتی داشت.
درویشیان بیشتر به فکر ساختن و پرداختن آثاری با آرمان‌ها و ایده‌ال‌های سوسیالیستی بود. به دلیل روحیه پر‌خشم و خروشش، در برابر سانسور و مسایلی از این دست وقت را از دست نمی‌داد و در پی تحقق ایده آل‌ها و پرتو افشانی در جامعه خفقان زده دوران گذشته بود.
متاسفانه آقای درویشیان در روزهای واپسین عمرشان به دلیل غلبه بیماری نمی‌توانست حضوری فعال در حوزه ادبیات داشته باشد. این موضوع اما چیزی از ارزش‌های درویشیان کم نمی‌کند و همان اندازه از آثاری که از ایشان به جا مانده نیز برای غنای ادبیات معاصر ایران کافی است.
کاوه فولادی نسب: درویشیان؛ صدای محرومان و فرودستان در ادبیات ایران
چه نام درستی مادر و پدرش برایش انتخاب کرده بودند – اشرف- که واقعا از شریف‌ترین‌ها بود. و چه نام مستعار بامسمایی روی خودش گذاشته بود -لطیف تلخستانی- که هم لطیف بود و هم اهل تلخستان. و او تا پایان عمرش، شرافت و لطافت و اهلیت را ادامه داد. دست نکشید و این برای ما که فرزندان معنوی و حرفه‌ای او هستیم، بزرگ‌‌ترین درس می‌تواند باشد.
مرا را یاد آن شعر سایه می‌اندازد که: «به سان رود که در نشیب دره سر به سنگ می زند، رونده باش، امید هیچ معجزی ز مُرده نیست، زنده باش.» بیماریِ این سال های اخیر، چهره‌اش را تکیده کرده بود، اما هنوز دلش جوان بود و سرش زنده. ممکن است کسی فن و سبک نویسندگی او را نپسندد یا اعتقادات ایدئولوژیکش را قبول نداشته باشد (و این در دنیای معاصر، در زمانه تکثرگرایی و چندصدایی، نه تنها عجیب نیست، که خیلی هم طبیعی است)، اما به استناد مجموعه آثار داستانی و پژوهشی و تربیتی‌اش و مهم‌تر از آن، به گواه زندگی شرافتمندانه و بزرگوارانه اش، علی اشرف درویشیان از چهره‌‌های ماندگار این سرزمین است، نامش در تارک آسمان اندیشه ایران قرن چهاردهم خواهد ماند و به عنوان نویسنده واقع‌گرایی که صدای محرومان و فرودستان در ادبیات ایران بود، تا همیشه خواهد درخشید.
ادبیات اجتماعی که بیش از هر دیگر انواع ادبیات، تعهد و مسوولیت اجتماعی نویسنده را می‌طلبد و به بررسی اوضاع زمانه با استفاده از داستان می‌پردازد؛ در آثار علی اشرف درویشیان حضور واضح و قابل لمسی دارد. درویشیان همواره در آثارش دغدغه‌مند جامعه و چالش‌های سیاسی، اجتماعی مردم زمانه خویش بوده است؛ موضوعی که نشان از تعهد و جامعه‌گرایی این نویسنده فقید دارد.
مشاهده‌ی متن این خبر در خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا)
خبرنگار: مهتاب افشین نسب