نویسنده: زهرا علی‌پور
جمع‌خوانی داستان کوتاه «اوراق‌فروشی کلیولند»، نوشته‌ی ریچارد براتیگان
رؤیای آمریکایی ( (American Dreamباوری شیرین برای ساکنین و مهاجرین آمریکاست. مجسمه‌ی آزادی بر فراز برجی بلند بانگ می‌دهد که همه‌ی انسان‌ها برابر آفریده شده‌اند و پروردگار حقوق سلب‌ناشدنی معینی به آن‌ها اِعطا کرده که حق زندگی آزاد و جست‌وجوگری خوشبختی از جمله‌ی آن‌هاست. اما واقعیت این است که این‌ها برای بسیاری از آمریکایی‌ها در حد یک رؤیا باقی مانده. نسل بیت که اوج شکوفایی‌شان در دهه‌ی شصت قرن بیستم بود، هیچ‌‌یک از شعارهای دنیای نو -آزادی، کامیابی، خوشبختی، برابری و عدالت اجتماعیِ آمریکایی- را باور نداشت. دموکراسی و آزادی سیاسی در مظان اتهام نسلی قرار گرفت که هیچ‌چیز را به‌راحتی نمی‌پذیرفت. جنگ‌جهانی‌ها، کشتار انسان‌ها، بمب اتمی، هجوم رسانه‌ها، همه‌وهمه باور رؤیای آمریکایی را از امثال براتیگان گرفت و برایند آن نسلی شد که نوک تیز پیکان انتقادش به‌سمت جامعه‌ی سرمایه‌داری و پوچ بود. براتیگان اعجوبه‌ی یک نسل است، بی‌آن‌که تحصیلات آکادمیک داشته باشد؛ سخن‌گوی یک اعتقاد، یک ایده. براتیگان با سبک خاص خود در داستان‌گویی و در فرازونشیب زندگی عجیبش، آمریکای در اوج را یک کهنه‌فروشی می‌بیند. نقد بزرگ امثال او به این مسئله‌ی بغرنج در کشورشان است که نظام حاکم بر ایالات‌متحده همه‌چیز را، همه‌چیز زندگی انسان را، تبدیل به اسبابی برای فروش کرده و جایی برای خود انسان و تصمیم‌های او نیست. اوراق‌فروشی کلیوْلند جایی برای جمع‌آوری خرده‌پاره‌هایی از زیست خوشبخت‌های آمریکایی است که حالا در گوشه‌ای پرت، انتظار صاحب جدید‌شان را می‌کشند و قشر جامانده از کامیابی‌های این‌چنینی، به کلیولند می‌روند تا خرده‌پاره‌های خوشبختی گمشده‌شان را بخرند.
لحن صمیمانه، نگاه واقع‌بین، عمیق و طناز نویسنده، «صید قزل‌آلا در آمریکا» و در بطن آن «اوراق‌فروشی کلیولند» را به اثری متفاوت تبدیل کرده است. ازآن‌جاکه «اوراق‌فروشی کلیولند» هم مثل بیشتر آثار براتیگان نقطه‌ی اوج‌وفرود آنچنانی ندارد، خواننده را به کنکاش بیشتر در متن وا می‌دارد. رمان «صید قزل‌آلا در آمریکا» انعکاس تجربه‌ای از زندگیِ غریب اوست؛ از جوانی شاعر عاصی درخیابان‌های سنفرانسیسکو گرفته تا پدری سرگردان در کنار رودخانه برای صید ماهی. براتیگان نویسنده‌ای آوانگارد است که وقایع را درهم‌پیوسته و تنیده‌درهم نمی‌بیند. پی‌رنگ به‌شکل سنتی و کلاسیک آن مورد نظرش نیست. بینش او از جهان داستانی، بسیار متفاوت‌تر از سایرین است. او دنیای خیالی و نقادانه و فانتزی شخصی خودش را دارد. فانتزی براتیگان نه به تلخی و گزندگی جهان کافکایی است و نه مانند دنیای روشن کارول، آلیس را در سرزمین عجایب به آغوش خود می‌کشد؛ فانتزی براتیگانی جهانی بینابین در تیره‌وروشن خیال‌پردازانه‌ی ادبیات است؛ یک جهان خیالی منحصربه‌فرد که در آن هر‌چیزی که روزی می‌توانست رؤیای یک انسان باشد، به معرض فروش گذاشته شده. کرانیکل منتقد سنفرانسیسکو ساندی می‌نویسد: «شاید زمانی‌که ما دیگر خیلی پیر شده باشیم، مردمْ براتیگان بنویسند، درست به‌همان‌شکل که ما الان رمان می‌نویسیم، چراکه این آدم دست به اختراع یک جنس تازه زده؛ یک چیز کلیِ تازه، چیزی موردنیاز، خوشایند، و برحق.» و امروزه دنیای براتیگان در نسل جدید خواننده‌ها و طرفدارانش و حتی در سینمای هالیوود محقق گشته.
نثر براتیگان زیبا‌شناسیِ خاص خود را دارد. او مکرراً از عنصر خیال در داستانش استفاده می‌کند. داستان او آکنده از روایت‌هایی متعدد و متکثر است. بااین‌حال، خطاست اگر این کثرت روایی را با چندگانگی قیاس کنیم. روایت او از قاطری به نام جرج که سقف شیروانی را با هر جان‌کندنی حمل می‌کند، تا راوی بی‌نام‌و‌نشان قصه که دنبال خرید تکه‌ای از رودخانه است، جابه‌جا گویای نفرت نویسنده از پس‌مانده‌های ایدئولوژی‌ای است که روزگاری رؤیایی دست‌یافتنی به حساب می‌آمد. «اوراق‌فروشی کلیولند»، یک داستان خیالی هست و نیست: گاهی تصویر کاخی است ویرانه، از هنرپیشه‌ای افسانه‌ای که دیگر نیست و گاه تصویر ملال‌آور روزهای یک بیمارستان از دریچه‌ی پنجره‌ای رنگی و زیبا. اوراق‌فروشی گوشه‌ای پرت از دنیایی پرت‌تر است؛ دنیایی که در آن پرنده و خزنده و رودخانه را به ابزار متر و سانتی‌متر می‌فروشند و دلار می‌گیرند. هیچ‌چیز سر جایش نیست. همه‌چیز این دنیا ماهیتی قلب‌شده دارد. بااین‌حال، نثر ساده و بی‌آلایش براتیگان به‌راحتی با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند، اندیشه‌های انتقادی و عصیانگر و تفکر ضدبورژوازی او، نرم‌نرمک در ذهن و جان خواننده نفوذ می‌کند و شخصیت‌های تنها و غریب فانتزی‌هایش با افکار و آرزوهای عجیب‌تر در پشت‌وپسله‌های یک سمساری شماتیک به‌دنبال رؤیایی می‌گردند. راستی، رؤیای صید ماهی قزل‌آلای آمریکایی قیمتش چند است؟