نویسنده: مریم ذاکری
جمع‌خوانی مجموعه‌داستان «پاییز ۳۲»، نوشته‌ی رضا جولایی
«پاییز ۳۲» نوشته‌ی رضا جولایی، مجموعه‌داستانی شامل هشت داستان کوتاه است که برای اولین بار در پاییز ۹۸، توسط نشر چشمه منتشر شد. رضا جولایی نویسنده‌ای متبحر و کاربلد با دایره‌ی واژگانی وسیع، پس از انتشار رمان‌های موفقی مانند «سوءقصد به ذات همایونی» و «شکوفه‌های عناب» و همچنین چند مجموعه‌داستان و داستان بلند، خود را به‌عنوان نویسنده‌ای تاریخ‌گرا به جامعه‌ی ادبی ایران معرفی کرده. در بسیاری از آثار او ازجمله مجموعه‌داستان پیش رو، روح تهران قدیم با خیابان‌ها، میدان‌ها، کافه‌ها و مجسمه‌هایش حلول می‌کند. ترتیب قرار گرفتن داستان‌ها در «پاییز ۳۲» هوشمندانه انتخاب شده و سیری زمانی-محتوایی را از اولین داستان، «ریگ جن»، تا آخرین داستان، «همه‌ی جهان‌های ممکن»، طی می‌کند.
داستانهای این مجموعه درون‌مایه‌ای تاریخی -مربوط به اواخر حکومت قاجار، انقلاب مشروطه و دوران پهلوی اول و دوم- دارند و در تعدادی از آن‌ها به‌طور خاص به وقایع مربوط به جریان کودتای ۱۳۳۲ پرداخته می‌شود. اگرچه داستان‌ها در برهه‌های حساس تاریخی رخ می‌دهند، اما اطلاعات تاریخی ارزشمند نویسنده از داستان بیرون نمی‌زند. او قصدی برای به رخ کشیدن دانش تاریخی‌اش ندارد، بلکه از وقایع تاریخی به‌عنوان بستری برای خلق اثرش بهره می‌برد.
از دیگرویژگی‌های این مجموعه می‌توان به زبان آن اشاره کرد. در جریان روایت داستان‌ها، نویسنده اصطلاحات و مثل‌هایی را به کار می‌برد که دیگر بسیاری‌شان در گفت‌وگوهای امروز متداول نیستند. این حجم از اطلاعات کارآمد در داستان بیانگر دانش و پژوهش وسیع نویسنده است. تنوع لحن نیز در داستانهای مختلف مشهود است و هریک از شخصیت‌های داستان‌ها با لحنی منحصربه‌فرد از دیگری متمایز می‌شود. پزشک فراروانشناس، نوازنده‌ی دائم‌الخمر، سرهنگ قزاق، شازده‌ی قجر، جوان مجنون، بزن‌بهادر احزاب سیاسی تنها بخشی از شخصیت‌های داستانهای این مجموعه هستند که هریک زبان و لحن منحصر به خود را دارند.
نکته‌ی قابل‌تأمل درخصوص داستانهای این مجموعهْ زاویه‌دید و نحوه‌ی ورود به ماجرای داستان است. این ورود در بیشتر موارد بسیار هوشمندانه انتخاب شده؛ همچون داستان «ریگ جن» که ورود به آن ازطریق یادداشت‌ها و گزارش‌های روزانه‌ی مفقودان صورت می‌گیرد. این نوع شروع زیرکانه در سایر داستانهای مجموعه هم کم‌وبیش به چشم می‌خورد؛ هرچند الزاماً منتهی به پایان‌بندی‌های منطقی، تکان‌دهنده و زیبا نمی‌شود.
علاوه‌بر جنبه‌ی تاریخی، در برخی از داستانهای این مجموعه به نیروهای ماوراء‌الطبیعه و متافیزیکی نیز اشاره می‌شود. در داستان «ریگ جن»، که طولانی‌ترین داستان این مجموعه است، داستان ناپدید شدن اعضای یک گروه تحقیقاتی و همراهانشان توسط نیروهای اهریمنی ناشناخته در منطقه‌ی ریگ جن، واقع در کویر لوت ایران روایت می‌شود. داستان با صحنه‌هایی رازآلود و دلهره‌آور که ریشه در باورهای عامیانه‌ی مردم منطقه دارد، همراه است؛ صحنه‌آرایی‌ای که داستان را به ژانر مهجور گوتیک در ادبیات فارسی نزدیک می‌کند. چنین درون‌مایه‌ای در داستانهای بعدی این مجموعه یعنی «فصل بادهای یخ‌زده» و «هجوم» نیز تکرار می‌شود.
زن در داستانهای جولایی نقش محوری ندارد. داستان نخست فاقد شخصیت زن است. در داستانهای بعدی هم زن‌ها یا روسپی‌هایی تن‌فروشند، مانند شخصیت مارتا در داستان «شامگاه برفی»، یا زنانی آواره و تنها، همچون زینت در «سحرگاه بیست‌وهشتم» و سونیا در «پاییز ۳۲». پری‌چهر در داستان «سبزپری، زردپری» و مادربزرگ در «فصل بادهای یخ‌زده» کمی این حضور را از انفعال درآورده‌اند، اما همچنان قهرمان داستان‌ها مردان هستند. زینت، سونیا و شخصیت زن داستان «هجوم» پیش از رسیدن به انتهای داستان فوت کرده یا ناپدید می‌شوند؛ مسئله‌ای که شاید اشاره‌ای به غیبت و حذف زنان درطول تاریخ داشته باشد. هرچند با توجه به بازه‌ی تاریخی روایت و جریان مردسالاری حاکم در آن زمان، شخصیت‌های زن به‌لحاظ باورپذیری چیزی کم ندارند، اما نویسنده هم تلاشی درجهت آشنایی‌زدایی از این تصویر کلیشه‌ای نمی‌کند.
ازطرفی علی‌رغم جذابیت، تنوع و درعین‌حال پیوستگی موضوعی داستان‌ها، بسیاری از آن‌ها، حتی داستان‌هایی که روایتگر عشقی جان‌سوزند، فاقد حس‌آمیزی منطقی و مؤثر هستند و خواننده با آن‌ها هم‌ذات‌پنداری نمی‌کند.
با این همه، این روزها که دسترسی گسترده به آثار نویسندگان برجسته‌ی جهان در ژانرهای متنوع، سطح انتظارات خواننده‌ی حرفه‌ای را بالا برده، مجموعه‌داستان «پاییز ۳۲» کتابی است که به‌لحاظ ایده، فرم و محتوا از استانداردهای لازم برخوردار است و خواندنش به طرف‌داران داستان فارسی پیشنهاد می‌شود.